Năm 2024, cả nước có gần 200.000 doanh nghiệp rời thị trường – mức cao kỷ lục. Riêng tháng 1/2025, thêm hơn 58.000 doanh nghiệp ngừng hoạt động, theo số liệu Tổng cục Thống kê. Trong số đó có cả những cái tên từng kỳ vọng lớn với nông nghiệp: Trung An, Đức Long Gia Lai, VinEco. Nhưng không phải ai cũng rời đi vì lỗ lãi, mà có những trường hợp đơn giản là nhận ra: nông nghiệp không phải là lĩnh vực dành cho mọi mô hình doanh nghiệp.

Lối đi không giống nhau

Trung An – doanh nghiệp gạo tại Cần Thơ – gần đây quyết định giải thể hai công ty con. Nhưng doanh nghiệp mẹ vẫn hoạt động bình thường. HĐQT công bố định hướng "tái cơ cấu, tập trung lại nguồn lực", thay vì tiếp tục mở rộng. Trên thực tế, Trung An vẫn là một trong số ít công ty gạo có mã vùng trồng và nhà máy đạt tiêu chuẩn xuất khẩu vào EU, Mỹ.

Tương tự, khi VinEco được sáp nhập vào Masan năm 2019, nhiều người cho rằng đó là kết thúc của một giấc mơ nông nghiệp công nghệ cao. Nhưng đến nay, các trang trại trước đây của VinEco vẫn vận hành, chuyển hướng phục vụ chuỗi WinMart, với cách tổ chức linh hoạt và sát nhu cầu thị trường hơn. Không còn mang dáng dấp “đầu tư công nghệ lớn để dẫn đầu”, mà là “sản xuất vừa đủ, ổn định, phục vụ chuỗi bán lẻ”.

Những điều chỉnh như vậy không phải là thất bại. Nó cho thấy nông nghiệp Việt Nam đang bước vào giai đoạn lọc lại mô hình: ai làm gì, với quy mô và năng lực đến đâu.

Nông nghiệp: cuộc chơi dài hơi

Không thiếu doanh nghiệp bước vào nông nghiệp với kỳ vọng ngắn hạn. Nhưng theo ông Nguyễn Quốc Toản – Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) – “chu kỳ đầu tư trong nông nghiệp tối thiểu phải tính theo năm, chứ không theo quý hay tháng”.

Chi phí ban đầu thường rất cao: nhà kính, kho lạnh, truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn GAP hay HACCP… Trong khi thị trường liên tục thay đổi yêu cầu, từ mã số vùng trồng tới dư lượng hóa chất tối thiểu. Những doanh nghiệp không chuẩn bị sẵn nền tảng tài chính, kỹ thuật, hoặc chưa có kinh nghiệm với chuỗi giá trị nông sản, rất dễ hụt hơi.

Đó là lý do trong năm 2024, số doanh nghiệp nông nghiệp thành lập mới chỉ hơn 1.600 – thấp hơn nhiều so với các lĩnh vực thương mại, xây dựng, dịch vụ. Nhưng đó cũng là dấu hiệu cho thấy sự thận trọng đã tăng lên, thay vì phong trào “đổ vào nông nghiệp” như giai đoạn 2016–2019.

Những mô hình vẫn trụ vững

Ở chiều ngược lại, nhiều doanh nghiệp nông nghiệp vẫn phát triển tốt – dù không quá ồn ào. CTCP Lavifood duy trì xuất khẩu trái cây chế biến đi EU, Nhật Bản nhờ đầu tư sớm vào dây chuyền IQF và vùng nguyên liệu có mã số. Công ty CP Nafoods Group dù gặp khó giai đoạn 2023 nhưng đã dần hồi phục bằng cách chuyển hướng từ xuất thô sang sản phẩm có giá trị gia tăng cao như nước ép, puree.

Ở quy mô nhỏ hơn, nhiều hợp tác xã và doanh nghiệp tại Lâm Đồng, Hưng Yên, Long An... đã chuyển sang mô hình canh tác hữu cơ, tích hợp tiêu chuẩn VietGAP, sử dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc QR code, nhắm vào thị trường nội địa chất lượng cao. Dù không “đại chúng hóa” được sản phẩm, nhưng đây là mô hình bền hơn – phù hợp với nguồn lực doanh nghiệp nhỏ.

Chính sách đang mở đường

Nghị quyết 68‑NQ/TW của Trung ương, ban hành tháng 5/2025, đã đưa ra định hướng rõ: kinh tế tư nhân, trong đó có nông nghiệp, sẽ được hỗ trợ tiếp cận đất, vốn, khoa học công nghệ công bằng hơn. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng Quỹ bảo lãnh tín dụng chuyên biệt cho doanh nghiệp nông nghiệp nhỏ, đồng thời đề xuất sửa đổi thủ tục cấp mã số vùng trồng, đơn giản hơn nhưng vẫn đảm bảo truy xuất nguồn gốc.

Một số địa phương như Long An, Đồng Tháp, Lâm Đồng đã thí điểm thành lập tổ “trợ lý doanh nghiệp nông nghiệp” trực tiếp tại Sở Nông nghiệp – nhằm giúp tháo gỡ từ quy hoạch đất đai tới kết nối tiêu thụ. Đây là hướng đi được nhiều doanh nghiệp nhỏ đánh giá cao, bởi họ không đủ nhân lực để tự lo các hồ sơ kỹ thuật hay chính sách hỗ trợ.

Sự rút lui của một số doanh nghiệp không phải là tín hiệu bi quan, mà là bước chuyển cần thiết để sàng lọc lại mô hình và chiến lược. Nông nghiệp không phải cuộc chơi ăn ngay, mà là một chặng đường dài cần sự hiểu ngành, bền vốn, và linh hoạt. Những ai đi tiếp – và đi tới – đều là những người đã điều chỉnh kịp thời, không mơ mộng nhưng cũng không bỏ cuộc. 

Theo Doanh nghiệp & Thương hiệu