Những thủ tục "không tên"

Một doanh nghiệp sản xuất gạch không nung tại huyện T.X, tỉnh Ninh Bình cho biết: “Khi làm thủ tục chuyển đổi mục đích sử dụng đất để mở rộng nhà xưởng, chúng tôi đã tuân thủ đầy đủ các quy trình pháp lý theo quy định của Luật Đất đai. Nhưng sau đó vẫn bị yêu cầu thêm văn bản xác nhận không ảnh hưởng ‘mỹ quan nông thôn’ và ‘ý kiến cộng đồng dân cư’, thứ không có trong bất kỳ văn bản pháp luật nào.”

Tình trạng này không hiếm. Tại tỉnh Hưng Yên, một hợp tác xã nông nghiệp công nghệ cao phản ánh rằng dù được tỉnh chấp thuận chủ trương đầu tư, nhưng khi triển khai tại huyện, họ lại bị yêu cầu “rà soát lại quy hoạch vùng trồng” và chờ phê duyệt “bản đồ hiện trạng mới” kéo dài hơn 8 tháng. Trong khi đó, doanh nghiệp vẫn đang phải trả lãi vay từ nguồn vốn đầu tư ban đầu.

Tư duy quản lý cũ 

Vấn đề nằm ở chỗ: nhiều cán bộ quản lý tại cấp xã, huyện vẫn giữ tư duy “quản” thay vì “phục vụ”. Có nơi, chính quyền xã còn yêu cầu doanh nghiệp phải “đồng hành đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng địa phương” thì mới hỗ trợ thủ tục đầu tư – một hình thức xin cho biến tướng.

Theo một khảo sát do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) công bố cuối năm 2024, có tới 36% doanh nghiệp nhỏ và vừa được hỏi cho biết gặp phiền toái từ các quy định thiếu minh bạch hoặc không chính thống tại địa phương, đặc biệt khi liên quan đến thủ tục đất đai, môi trường và xin ý kiến cộng đồng dân cư.

Một doanh nghiệp cơ khí tại Thái Bình từng chia sẻ: “Chúng tôi muốn mở xưởng sản xuất nhỏ ngay trên đất sẵn có của gia đình nhưng bị xã ngăn lại vì ‘phải xin ý kiến trên huyện’, trong khi thực tế theo luật thì chỉ cần đăng ký kinh doanh và cam kết bảo vệ môi trường.”

Khi quyền lực phân cấp nhưng trách nhiệm không rõ

Một trong những điểm yếu hiện nay là sự mơ hồ giữa thẩm quyền và trách nhiệm tại cấp huyện, xã. Nghị quyết 68-NQ/TW đã nêu rõ yêu cầu: "Xóa bỏ định kiến, rào cản đối với kinh tế tư nhân, bảo đảm quyền kinh doanh bình đẳng và tiếp cận nguồn lực". Nhưng nếu không có sự rà soát, chỉnh sửa lại quy trình hành chính tại cấp địa phương thì tinh thần của nghị quyết khó đi vào thực tế.

Chuyên gia Nguyễn Trí Dũng, nguyên thành viên tổ công tác cải cách thủ tục hành chính, nhận xét: “Chúng ta phân cấp mạnh nhưng không song hành với đào tạo và kiểm soát. Cán bộ ở cấp xã thậm chí còn không biết đến những thay đổi về Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp – điều này tạo ra một môi trường đầu tư đầy bất trắc ở cơ sở.”

Đường ra ở đâu?

Để tháo gỡ rào cản này, cần thực hiện các bước đồng bộ:

• Bắt buộc công khai hóa toàn bộ quy trình hành chính ở cấp huyện, xã – kèm theo trách nhiệm giải trình rõ ràng của từng bộ phận.

• Tổ chức đào tạo, tập huấn về tư duy phục vụ doanh nghiệp cho cán bộ địa phương, đặc biệt ở khu vực có nhiều doanh nghiệp tư nhân hoạt động.

• Thiết lập cơ chế phản hồi và khiếu nại nhanh về rào cản hành chính – có thể thông qua các hội đồng doanh nghiệp địa phương hoặc cổng thông tin trực tuyến chuyên biệt.

• Thí điểm giao quyền nhiều hơn cho các Trung tâm Phục vụ Hành chính công cấp huyện, thay vì để từng xã hoặc từng phòng ban xử lý riêng lẻ, dễ dẫn đến phát sinh các "luật làng".

Thay đổi phải bắt đầu từ cấp thấp nhất

Nếu không thay đổi được cách nghĩ và cách làm ở cấp xã, cấp huyện – nơi doanh nghiệp tiếp xúc đầu tiên – thì những nỗ lực xây dựng môi trường kinh doanh thông thoáng, bình đẳng theo tinh thần Nghị quyết 68 sẽ không thể thành hiện thực.

Việc phát triển kinh tế tư nhân không nằm ở những chính sách lớn trên giấy, mà nằm ở khả năng biến đổi nhận thức quản lý từ “người kiểm soát” thành “người phục vụ” – bắt đầu từ những hành lang làng quê. 

Theo Doanh nghiệp & Thương hiệu