Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), ngày 31/10/2025, Tòa án Thương mại Quốc tế Mỹ (U.S. Court of International Trade) đã ban hành phán quyết về vụ kiện giữa Viện Thủy sản Quốc gia Mỹ (NFI), Hiệp hội Nhà hàng Quốc gia Mỹ (NRA) cùng một số doanh nghiệp thủy sản Mỹ với Chính phủ Hoa Kỳ liên quan đến việc thực thi Đạo luật Bảo vệ Động vật Có vú Biển (MMPA).

Mỹ tạm hoãn lệnh cấm nhập khẩu ghẹ

Theo phán quyết này, thời điểm có hiệu lực của lệnh cấm nhập khẩu ghẹ (swimming crab) từ Việt Nam, Philippines, Indonesia và Sri Lanka dự kiến áp dụng từ ngày 1/1/2026 được tạm hoãn cho đến khi Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA/NMFS) hoàn tất việc xem xét lại “khả năng so sánh tương đương”. Việc xem xét nhằm đánh giá mức độ tương đương trong bảo vệ động vật có vú biển giữa các nước xuất khẩu và Mỹ.

Theo NFI, thỏa thuận đạt được đồng nghĩa với việc xuất khẩu ghẹ từ Việt Nam và các quốc gia liên quan sang thị trường Mỹ có thể tiếp tục trong thời gian tới. Tuy nhiên, trách nhiệm cung cấp hồ sơ bổ sung cho NMFS thuộc về cơ quan thủy sản của từng nước. Các nước được khuyến nghị hoàn thiện hồ sơ trong vòng 60 ngày kể từ khi Chính phủ Mỹ kết thúc tình trạng “đóng cửa” ngân sách, hạn chót dự kiến rơi vào đầu tháng 1/2026.

Trước đó, ngày 11/10/2025, NFI và các bên liên quan đã khởi kiện NOAA/NMFS tại New York, cho rằng cơ quan này vi phạm thủ tục hành chính khi từ chối công nhận tính tương đương cho 240 nghề cá của 46 quốc gia, trong đó có nghề khai thác ghẹ của Việt Nam. Sau quá trình thương lượng, Bộ Tư pháp Mỹ và nhóm nguyên đơn đạt được thỏa thuận và đệ trình lên tòa án. Theo thỏa thuận: Lệnh cấm nhập khẩu ghẹ từ 4 quốc gia nói trên sẽ chưa có hiệu lực cho đến khi NMFS có quyết định mới.

Các quốc gia bị từ chối, trong đó có Việt Nam, sẽ có ít nhất 60 ngày để bổ sung thông tin cho NOAA phục vụ việc xem xét lại. NMFS sẽ làm việc trực tiếp với cơ quan thủy sản từng nước, cung cấp hướng dẫn chi tiết về hồ sơ. Sau khi nhận hồ sơ, NMFS có 120 ngày để ra quyết định mới, đồng thời công bố kết quả và thông báo chính thức cho các quốc gia liên quan.

Thông tin cần được bổ sung gồm: Số liệu về khai thác không chủ đích (bycatch) đối với động vật có vú biển theo nghề và ngư cụ; Dữ liệu về mắc cạn (strandings); Các biện pháp giám sát, báo cáo và kế hoạch bảo tồn (đặc biệt liên quan cá heo Irrawaddy); Thông tin về cơ chế thực thi, nguồn lực tài chính cho các kế hoạch giảm thiểu rủi ro. Các tài liệu cần có bản dịch tiếng Anh và gửi qua email: mmpa.loff@noaa.gov.

Việc Mỹ tạm hoãn lệnh cấm nhập khẩu giúp ngành ghẹ Việt Nam duy trì thị trường xuất khẩu quan trọng. Tuy nhiên, kết quả cuối cùng phụ thuộc vào chất lượng hồ sơ mà Việt Nam gửi đến NOAA/NMFS trong khoảng thời gian 60 ngày. Giai đoạn này đòi hỏi sự phối hợp giữa cơ quan quản lý thủy sản, hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp nhằm hoàn thiện các dữ liệu khoa học và minh chứng tuân thủ quy định về bảo vệ động vật biển.

Cơ hội mới cho cá ngừ Việt Nam

Một tin vui khác, VASEP cho hay tại Hội nghị cấp cao ASEAN 2025 diễn ra ở Malaysia, Việt Nam và Mỹ đã đạt thống nhất về khuôn khổ Hiệp định thương mại đối ứng, công bằng và cân bằng. Nhiều thông tin tích cực trong tuyên bố chung mở ra kỳ vọng cho hàng hóa xuất khẩu Việt Nam, trong đó có cá ngừ – mặt hàng xuất khẩu chủ lực vào thị trường Mỹ.

Điểm đáng chú ý trong Tuyên bố chung là việc xác định các sản phẩm nằm trong danh mục thuộc phụ lục 3 của Sắc lệnh Hành pháp số 14346 ngày 5/9/2025 về “Điều chỉnh thuế tiềm năng đối với các đối tác có định hướng tương đồng” để được hưởng mức thuế đối ứng 0%. Trong số các nhóm hàng có khả năng được điều chỉnh thuế gồm cá ngừ tươi/ướp lạnh (mã HS03023100), phile cá ngừ đông lạnh (mã HS03048700) và cá ngừ, cá ngừ vằn chế biến không đóng hộp kín, không ngâm dầu, ở dạng rời hoặc đóng hộp trực tiếp với trọng lượng trên 6,8 kg (mã HS16041440).

Nếu các nhóm sản phẩm này được miễn thuế, đây sẽ là động lực quan trọng giúp cá ngừ Việt Nam tăng sức cạnh tranh tại thị trường Mỹ. Những năm gần đây, Mỹ là thị trường nhập khẩu cá ngừ lớn nhất của Việt Nam, nhưng giá bán bị ảnh hưởng bởi chi phí logistics và thuế nhập khẩu.

Tuy vậy, cơ hội này không dễ nắm bắt. Danh mục cụ thể các mặt hàng được hưởng ưu đãi thuế vẫn chưa được Mỹ công bố chi tiết. Bên cạnh đó, các điều kiện đi kèm như quy tắc xuất xứ, truy xuất nguồn gốc và tiêu chuẩn bền vững sẽ đặt ra yêu cầu nghiêm ngặt đối với doanh nghiệp Việt Nam.

Bà Nguyễn Hà, chuyên gia thị trường cá ngừ của VASEP nhận định: “Thời gian gần đây, thương mại giữa hai nước cũng có nhiều biến động khi Mỹ áp dụng cơ chế thuế đối ứng 20% với nhiều mặt hàng của Việt Nam. Việc giảm thuế về 0% có khả năng chỉ áp dụng chọn lọc, ưu tiên những mặt hàng đáp ứng yêu cầu “đối ứng công bằng” và đảm bảo minh bạch nguồn gốc”.  Trong bối cảnh đó, các doanh nghiệp xuất khẩu cá ngừ Việt Nam đang chuyển hướng mạnh sang sản phẩm giá trị gia tăng như loin, fillet và cá ngừ chế biến quy mô lớn. Đây là hướng đi phù hợp, vừa đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh và bền vững tại Mỹ, vừa tăng biên lợi nhuận cho doanh nghiệp.

Dự báo trong 6–18 tháng tới, nếu chính sách thuế 0% được áp dụng với các mã HS nói trên, xuất khẩu cá ngừ Việt Nam sang Mỹ có thể lấy lại đà tăng trưởng sau giai đoạn chững lại trong năm 2024–2025. Song song với đó, việc đầu tư hệ thống truy xuất nguồn gốc, chuẩn hóa quy trình chế biến và xây dựng thương hiệu quốc gia cho sản phẩm cá ngừ sẽ là yếu tố quyết định khả năng tận dụng cơ hội mở cửa thuế quan.

Theo Doanh nghiệp & Thương hiệu