Đằng sau câu chuyện đất sản xuất là cả một hệ thống rào cản – từ thủ tục đến tư duy hành chính – vẫn đang khiến nhiều nhà đầu tư ở nông thôn bị chùn bước.

Tại Phú Thọ, Công ty TNHH Tân Minh Đức – một xưởng chế biến gỗ có 40 lao động – đã xin thuê đất trong cụm công nghiệp huyện nhiều năm liền nhưng không thành công. Họ đành chấp nhận làm việc trong các nhà xưởng tạm dựng trên đất thuê của dân, không đáp ứng đủ điều kiện phòng cháy hay vệ sinh công nghiệp. Giám đốc Trần Mạnh Cường cho biết: “Không phải chúng tôi không có nhu cầu đầu tư, nhưng không thể tiếp cận đất sạch. Chúng tôi không đủ năng lực theo đuổi các cuộc đấu giá lớn, còn quỹ đất nhỏ thì hoặc bị treo, hoặc không rõ quy hoạch.”

Theo khảo sát của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, gần một nửa số doanh nghiệp nhỏ và vừa khu vực nông thôn hiện gặp trở ngại trong tiếp cận đất đai phục vụ sản xuất, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp làm chế biến nông sản hoặc logistics nông nghiệp. Họ bị kẹt giữa hai lực kéo trái chiều: quy mô quá nhỏ để chen vào đấu giá đất với các doanh nghiệp lớn, nhưng lại quá lớn để sản xuất “lụi” trong các cơ sở tạm bợ không được cấp phép lâu dài.

Một phần vấn đề đến từ chính sách đất đai chưa thật sự thân thiện với doanh nghiệp nhỏ. Quá trình tiếp cận đất vẫn chủ yếu dựa vào quy hoạch đã được phê duyệt, vốn thường ưu tiên cho nhà đầu tư quy mô lớn hoặc các dự án đã được thẩm định từ trước. Doanh nghiệp nhỏ muốn thuê đất để làm xưởng nông sản hay trại giống hầu như không có cửa nếu không phải là bên đã “có chân” từ trước trong quy hoạch sử dụng đất của địa phương. Mặt khác, các thủ tục xin thuê đất hay tham gia đấu giá vẫn còn phức tạp, yêu cầu ký quỹ cao, không phù hợp với năng lực tài chính và hành chính của doanh nghiệp quy mô nhỏ.

Tuy nhiên, điều khiến nhiều doanh nghiệp mệt mỏi hơn cả là sự dè dặt từ chính quyền cấp xã, huyện. Trong nhiều trường hợp, cán bộ địa phương e ngại giao đất cho doanh nghiệp nhỏ vì sợ trách nhiệm nếu dự án không thành công. Tâm lý “chỉ ưu tiên người lớn, dễ kiểm soát” đã dẫn đến một định kiến âm thầm nhưng dai dẳng rằng: đất đai chỉ nên giao cho doanh nghiệp lớn, còn doanh nghiệp nhỏ thì tự xoay xở. Đó là một kiểu phân biệt vô hình, làm mất đi cơ hội phát triển từ gốc của rất nhiều người trẻ muốn khởi nghiệp với nông sản sạch, nông nghiệp chế biến hay logistics nông thôn.

Anh Nguyễn Văn Hoàn, chủ một hợp tác xã chè hữu cơ ở Tuyên Quang, cho biết HTX của anh từng có cơ hội xuất khẩu chè sang Đài Loan nhưng đành bỏ lỡ vì không có xưởng sơ chế đạt chuẩn. Mọi hoạt động vẫn diễn ra ở sân nhà dân, dù anh đã hai lần gửi hồ sơ xin thuê 0,3ha đất tại cụm công nghiệp địa phương. Câu trả lời nhận được là đất chưa có quy hoạch phù hợp.

Nghị quyết 68 đã khẳng định rõ: xóa bỏ định kiến, tạo điều kiện bình đẳng trong tiếp cận đất đai, vốn, tài nguyên cho kinh tế tư nhân. Nhưng nếu chỉ có tuyên bố trên giấy mà thiếu hành động cụ thể ở cấp huyện, xã, thì cánh cửa đất đai vẫn đóng. Để mở khóa rào cản này, điều đầu tiên cần làm là công khai quy hoạch sử dụng đất, công bố quỹ đất nhàn rỗi ở địa phương cho doanh nghiệp nhỏ tiếp cận. Cần có cơ chế thuê đất không qua đấu giá với diện tích nhỏ (dưới 1 ha), nếu dự án phù hợp định hướng ngành nghề và được UBND huyện thẩm định. Đồng thời, các địa phương có thể thí điểm mô hình “trợ lý doanh nghiệp” – nhóm cán bộ chuyên trách tư vấn thủ tục đất đai cho khu vực tư nhân, thay vì để doanh nghiệp tự mày mò từng bước.

Không ai yêu cầu đặc ân cho doanh nghiệp tư nhân. Nhưng doanh nghiệp tư nhân cũng không nên bị xem là rủi ro hay gánh nặng. Họ chỉ cần được nhìn nhận như một lực lượng phát triển bình thường – có năng lực, có khát vọng, có quyền tiếp cận nguồn lực như mọi thành phần kinh tế khác. Và nếu quyền được thuê đất – một điều rất cơ bản – vẫn là cuộc leo dốc không hồi kết, thì đừng kỳ vọng tư nhân sẽ là động lực cho nông thôn. 

Theo Doanh nghiệp & Thương hiệu